Onderwijs zit in een overgangsfase. Nog nooit is er zóveel behoefte geweest aan onderwijsverbetering.

Steeds meer ouders zijn tegenwoordig op zoek naar alternatief onderwijs voor hun kind. Ook beseffen steeds meer docenten dat het écht snel anders moet in het regulier onderwijs.

Maar hoe herken je een succesvol alternatief voor regulier onderwijs? Wat zijn de onderliggende principes die alternatief onderwijs succesvol maken? En waar in Nederland vind je goede scholen met alternatief onderwijs?

Dat en meer ga ik je vertellen in dit artikel over alternatief onderwijs!

Dit is wat je gaat krijgen:

✔ De 5 principes van succesvol alternatief onderwijs (zodat je succesvolle alternatieve onderwijsvormen zelf kunt herkennen!)

✔ 9 voorbeelden van alternatief onderwijs in Nederland (zodat je een geschikte school kunt vinden in je eigen regio voor je kind of als werkplek!)

✔ 3 bronnen over alternatief onderwijs met actuele informatie (om op de hoogte te blijven van alternatief onderwijs in Nederland en gelijkgestemden te vinden!)

PS Ik houd dit artikel over alternatief onderwijs up-to-date. Dus ben jij op de hoogte van alternatieve onderwijsvormen die de moeite waard zijn om te delen? Of heb je een interessante bron met actuele informatie over alternatief onderwijs? Laat het me weten! Dan voeg ik het toe aan dit artikel.

De 5 principes van succesvol alternatief onderwijs

Voordat ik 9 alternatieve onderwijsvormen in Nederland met je ga delen, ga ik je eerst verklappen wat de geheimen zijn achter het succes van alternatief onderwijs. Zodra je alternatieve onderwijsvormen gaat analyseren, kom je namelijk tot een belangrijke ontdekking:

Scholen met alternatief onderwijs hebben onderling opvallend veel overeenkomsten…

En dat is geen toeval. Ze zijn namelijk bewust ontworpen op basis van onderwijsprincipes die ontzettend goed werken.

De eensgezindheid binnen het alternatief onderwijs en het succes van deze onderwijsvormen in de praktijk is veelzeggend. Het betekent namelijk het volgende:

We weten eigenlijk allang wat wel en niet werkt in het onderwijs!

Het probleem met onderwijsverbetering is dan ook niet dat we nog niet weten wat werkt, maar dat we datgene dat werkt nog niet doen in voldoende mate. En wanneer er sprake is van onderwijs dat mensen werkelijk laat floreren, dan heb je – ironisch genoeg – dus vaak te maken met “alternatieven”.

Het interessante vind ik dat als deze alternatieven wat meer de standaard zouden zijn, dat alternatieven helemaal niet nodig zijn. Onze uitdaging voor de komende tijd is wat mij betreft dan ook om alternatief onderwijs wat meer de standaard te maken.

Kortom, laten we regulier onderwijs wat “alternatiever” maken 😉

En die overgangsfase van regulier naar alternatief onderwijs is in volle gang. Veel ouders en leerkrachten zijn tegenwoordig op zoek naar alternatieven. Ze kunnen zich niet meer vinden in de werkwijze van het regulier onderwijs en ontdekken dat de alternatieven wél stroken met hun onderwijsvisie.

Maar… hoe herken je succesvol alternatief onderwijs?

Hier volgen 5 principes van alternatief onderwijs die je vrijwel overal terugziet in alternatief onderwijs. Met deze principes op zak begrijp je wat alternatief onderwijs succesvol maakt en kun je succesvol onderwijs herkennen!

Principe 1: Een DYNAMISCHE leeromgeving

Eén belangrijke voorwaarde die meteen opvalt op alternatieve scholen is de rijke leeromgeving.

In het traditioneel onderwijs zitten leerlingen gerangschikt op leeftijd met 25 klasgenoten in een klaslokaal van 10 bij 10, waarbij een schoolbank met gedurende de dag een stapel schoolboeken en werkschriften hun leeromgeving is.

In het alternatief onderwijs is dit uit den boze. Scholen hebben een rijke leeromgeving waarin leerlingen veel keuzevrijheid hebben in waar, wat en hoe ze leren.

Neem bijvoorbeeld Laterna Magica. Dit is een basisschool in Amsterdam waar ik laatst een rondleiding heb gekregen. Wat meteen opvalt is dat er geen klaslokalen zijn. Leerlingen van verschillende leeftijden zitten op deze school in zogenaamde Units, een soort leergemeenschap. Per Unit hebben ze een rijke leeromgeving tot hun beschikking met allerlei hoeken, flexibele werkplekken en faciliteiten. Dit geeft leerlingen veel keuzevrijheid, zelfstandigheid en ruimte om te leren vanuit eigen motivatie. En dat brengt me bij het tweede principe.

Principe 2: Nadruk op NATUURLIJK LEREN

Mensen hebben van nature een vraatzuchtige behoefte om te leren. Er is geen kind dat niet wil of kan leren.

Helaas hebben we in het traditioneel onderwijs nog altijd het idee dat we informatie in het hoofd van leerlingen moeten downloaden. Er staat een docent voor de klas die zegt: “Dit is hoe het werkt. Dit is wat je moet doen. Ga het werk maken. Dan kijk ik vanmiddag wat je goed en fout hebt gedaan.”

Geen wonder dat leerlingen afhaken en weerstand bieden. Dit is de meest onnatuurlijke en saaie manier waarop je kunt leren. Sterker nog, wat we leerlingen vooral leren, is afhankelijk zijn.

Wat alternatief onderwijs zo succesvol maakt, is dat het in essentie is gebaseerd op de natuurlijke manier waarop mensen leren. “Natuurlijk leren” en Autonoom Leren” zijn dan ook termen die je veel tegenkomt in de onderwijsvisie van scholen met alternatief onderwijs.

Door deze didactische aanpak in het alternatief onderwijs komen eigen motivatie, interesses en kwaliteiten van leerlingen vele malen meer tot hun recht.

Principe 3: GEEN mechanische onderwijsprincipes

Over het algemeen zijn alternatieve onderwijsvormen vrijwel volledig losgekoppeld van de mechanische onderwijsprincipes die in het regulier onderwijs juist de standaard zijn. Zo hebben scholen met alternatief onderwijs vaak geen klassen, klaslokalen, methodes, jaargangen, toetsen en zelfs geen niveaus.

Waarom hebben alternatieve onderwijsvormen deze mechanische onderwijsprincipes vaak geëlimineerd? Omdat ze ontzettend beperkend, onredelijk, onpersoonlijk en onmenselijk zijn.

Neem bijvoorbeeld niveaus…

In het regulier onderwijs zijn we – als leraren en met name ouders – opvallend obsessief met niveaus. In groep 8 zijn niveaus in de Cito-periode het gespreksonderwerp van de dag:

• “Wat heb jij?”
• “Ik heb VWO!”
• “Oh, super goed!”
• “Ik heb VMBO-T.”
• “Oh, maar dat is ook best goed, hoor.”

Maar het ding met niveaus is: ze bestaan in werkelijkheid helemaal niet. Ze zijn bedacht door mensen en bestaan puur en alleen doordat wij ze in het onderwijssysteem als concept erkennen.

Kijk, mensen verschillen op alle mogelijke manieren. We verschillen in concentratievermogen, interesses, kwaliteiten, motivatie en ga zo maar door. Dit zijn allemaal reële en concrete verschillen.

Concentratievermogen, interesse en kwaliteiten zijn reële verschillen.

Maar een niveau… dat is een irreëel en abstract verschil. Niveaus zijn een poging van mensen om alle échte verschillen terug te brengen in één graadmeter.

Niveau is een irreëel verschil en brengt alle échte verschillen terug tot één graatmeter.

Het grote probleem met niveaus is dat ze de échte verschillen overschaduwen…

In iedere school vind je de meest uiteenlopende leerlingen. Er lopen geboren ondernemers en ware kunstenaars rond. Allemaal hebben ze hun verschillende interesses, kwaliteiten en talenten. Deze maken hen uniek en krachtig op hun eigen manier.

Maar… voor het systeem zijn zij niet Freek Vonk met z’n passie voor dieren of Richard Branson de geboren ondernemer, maar de leerling met VWO of VMBO-T.

Daar komt dan ook nog bij dat je verplicht een vakkenpakket moet volgen dat voor je niveau is voorgeschreven. Je hebt ondernemersbloed in je? Helaas, geen verdieping in het starten van je eigen business, een website bouwen, blogs schrijven, producten creëren en marketing. Nee, gewoon de verplichte vakken volgen die bij je niveau horen.

Wanneer je niveaus allesbepalend maakt en hier het gehele onderwijsprogramma op vastlegt, is dit ontzettend onrechtvaardig en beperkend. Je ziet dan de unieke kwaliteiten en passies van leerlingen niet meer en geeft hen niet de ruimte deze kwaliteiten en passies verder te ontwikkelen.

Principe 4: Leraren in de rol van COACHES

In de meeste alternatieve onderwijsvormen zijn docenten geen onderwijzers maar coaches. Dit betekent dat hun rol vele malen dynamischer en meer gepersonaliseerd is dan in het traditioneel onderwijs.

Coaches passen hun rol voortdurend aan op wat leerlingen nodig hebben.

Vaak staat er op alternatieve scholen niet één leerkracht voor een groep van 25 leerlingen, maar lopen er meerdere coaches rond in de rijke leeromgeving. Dit heeft allerlei voordelen. Ze hebben bijvoorbeeld meer tijd om leerlingen persoonlijk aandacht te geven én kunnen elkaar beter opvangen.

Ook hebben de coaches meer ruimte om hun eigen onderwijsaanbod vorm te geven. Zo worden er door coaches op Laterna Magica, een basisschool in Amsterdam met een alternatieve onderwijsvorm, allerlei workshops ontworpen én gegeven.

Principe 5: Inspirerende manieren om TRANSPARANTIE te bieden in kwaliteiten en passies

Een belangrijk kenmerk van alternatief onderwijs is dat het persoonlijk is. Er is veel ruimte voor eigen talenten, kwaliteiten en passies. En dat wil je als leerlingen uiteraard vieren en delen. Er wordt daarom gebruik gemaakt van inspirerende manieren om kwaliteiten transparant te maken.

Denk bijvoorbeeld aan een digitaal portfolio. Een portfolio is één van de beste – zoniet DE BESTE – manier om transparantie te bieden in kwaliteiten en passies van een leerling. Een digitaal portfolio is een soort website van de leerling, waarop je inzicht krijgt in het verhaal, de ervaringen, de kwaliteiten, de mindset en alle bijzondere creaties van de leerling.

In feite is een digitaal portfolio precies dezelfde manier waarop volwassen hun kwaliteiten ook transparant maken. Ik bedoel, hoe maakt een kunstenaar zijn kwaliteiten inzichtelijk? Hoe maakt een ondernemer zijn kwaliteiten inzichtelijk? En een fitnesscoach? Met een portfolio, een website!

Dat is waarom veel scholen met alternatief onderwijs met portfolio’s werken. Zo wordt transparantie geboden in kwaliteiten en passies, zowel voor de leerling zelf als voor coaches, ouders én toekomstige werkgevers of klanten!

9 Alternatieve Onderwijsvormen in Nederland

Goed, je hebt nu de 5 principes van alternatief onderwijs op zak om succesvolle alternatieve onderwijsvormen te herkennen. Maar waar in Nederland vind je die alternatieve scholen dan? Geen zorgen, het goede nieuws is:

Verspreid in heel Nederland zijn er al allerlei succesvolle scholen die alternatief onderwijs bieden!

Hieronder volgt een uitgebreid overzicht van alternatief onderwijs die voldoen aan de 5 principes van alternatief onderwijs die we zojuist hebben behandeld. Dus strookt jouw onderwijsvisie met de 5 principes? Dan zijn dit hoogstwaarschijnlijk alternatieve onderwijsvormen die je zult waarderen:

PS Ik houd dit artikel over alternatief onderwijs up-to-date. Dus ben jij op de hoogte van alternatieve onderwijsvormen die de moeite waard zijn om in dit artikel te noemen? Laat het me weten! Dan voeg ik het toe aan dit artikel.

Agora Onderwijs

Website: verenigingagoraonderwijs.nl

Locaties

Agora Onderwijs biedt alternatief onderwijs voor leerlingen tot en met 18 jaar en wordt aangeboden op verschillende scholen in Nederland.

Een belangrijk principe van Agora Onderwijs is Autonoom Leren. Er is veel ruimte voor eigen talenten, passies en leerbehoeften. In het Agora Onderwijs word je door coaches begeleid in de reis naar een zelfvoorzienend leven.

Wat meteen opvalt op een school met Agora Onderwijs is de bijzondere leeromgeving. Leerlingen zitten niet in klaslokalen van 10 bij 10, maar begeven zich in een dynamische leeromgeving met flexibele werkplekken en allerlei faciliteiten om vaardigheden te ontwikkelen.

Interessant is dat het Agora Onderwijs het voor elkaar heeft gekregen om de mechanische kenmerken van regulier onderwijs overboord te gooien: jaargangen, klaslokalen, niveaus, toetsen, methodes, enzovoort.

Bij Agora Onderwijs volg je niet een jaar lang een vast programma met vaste methodes en een geheel vaststaand curriculum dat voor iedereen hetzelfde is. Je leerweg is volledig aangepast op jou, zodat je op je eigen unieke wijze tot fantastische resultaten komt.

Democratisch Onderwijs

Website: democratisch-onderwijs.nl

Locaties

Democratisch Onderwijs is naast Agora Onderwijs één van de bekendste alternatieve onderwijsvormen in Nederland. Het staat bekend om de hoge mate van vrijheid die leerlingen krijgen in hoe, wat, waar, wanneer, met wie en van wie ze leren.

Eén van de belangrijkste kenmerken van Democratisch Onderwijs is het – zoals de naam al doet vermoeden – democratische aspect. Er wordt tussen leerlingen overlegt en gestemd waar op een bepaald moment aan wordt gewerkt.

Kijktip! Meer informatie over Democratisch Onderwijs? Check deze video voor een impressie van een school met Democratisch Onderwijs:

https://www.youtube.com/watch?v=qQHOEDDw35Q

Plan B Onderwijs

Website: planbschool.nl

Locatie: Stadskanaal (Groningen)

Plan B Onderwijs is een school in Groningen met Sociocratisch Onderwijs. Dit is vergelijkbaar met Democratisch Onderwijs. Ook deze school gaat uit van de natuurlijke manier waarop leerlingen leren en hebben veel vrijheid in hoe, wat, waar, met wie en van wie ze leren.

Kijktip! In deze video krijg je een indruk van hoe het eraan toegaat op de Plan B School:

Laterna Magica

Website: laternamagica.nl

Locatie: Amsterdam

Laterna Magica is een basisschool in Amsterdam waar ik laatst een rondleiding heb gekregen. Wat meteen opvalt, is de dynamische leeromgeving. Leerlingen zitten niet in lokalen met 25 leeftijdsgenoten, maar in gemeenschappen met kinderen van verschillende leeftijden, zogenaamde Units. Iedere Unit heeft een rijke leeromgeving waarin leerlingen veel keuzevrijheid hebben. Ook opvallend aan Laterna Magica is het grote aanbod aan faciliteiten. Er is een grote keuken, een prachtige handvaardigheidsruimte en zelfs een radiostudio die door de kinderen zelf wordt beheerd.

Wadwijs

Website: wadwijs.com

Locatie: Roodeschool (Groningen)

Wadwijs is een nieuw onderwijsinitiatief in Groningen voor kinderen tussen 4 en 21 jaar. Momenteel hebben ze een locatie in Roodeschool die gaat starten in het schooljaar 2021-2022. Ook Wadwijs gaat uit van de natuurlijke manier waarop leerlingen leren en kenmerkt zich door het loslaten van de schoolse structuren.

Libbenewiis

Website: libbenewiis.nl

Locatie: Leeuwarden

Libbenewiis is net als Wadwijs een nieuw onderwijsinitiatief dat gaat starten in het schooljaar 2021-2022. Libbenewiis biedt onderwijs voor leerlingen t/m 21 jaar en heeft een locatie in Leeuwarden. In de visie van Libbenewiis zien we wederom de principes van alternatief onderwijs terug. Natuurlijk leren staat centraal en de mechanische structuren van traditioneel onderwijs worden losgelaten. Deze school is dus erg interessant voor mensen in Friesland die zich niet (meer) kunnen vinden in het traditioneel onderwijs en op zoek zijn naar een heel mooi alternatief.

Vovie

Website: vovie.nl

Locaties: Bergen & Hodenpijl

Vovie is een leergemeenschap met zowel een prachtige, groene locatie in Bergen als in Hodenpijl, voor kinderen tussen de 4 en 12 jaar. Vovie gaat uit van een holistische onderwijsvisie, gericht op het leven als geheel. Ook Vovie gaat uit van de natuurlijke manier waarop leerlingen leren en een groot deel van het onderwijs bij Vovie vindt buiten plaats!

Novi Mundi

Website: novimundi.nl

Locatie: Leersum

Novi Mundi biedt basis- en voortgezet onderwijs en heeft een bijzonder mooie locatie in een bosomgeving in Leersum. Novi Mundi is ontstaan vanuit het besef dat het traditioneel onderwijssysteem hoog toe is aan vervanging. Ook Novi Mundi gaat dan ook uit van de succesvolle principes van alternatief onderwijs, zoals een focus op natuurlijk leren, veel keuzevrijheid en voorbereiding op het leven als geheel.

NOWSCHOOL

Website: now-school.com

Locatie: Utrecht

NOWSCHOOL is een bijzonder initiatief voor alternatief onderwijs dat nog volop in de voorbereiding is om te starten met de allereerste school. NOWSCHOOL is dus in de praktijk nog niet gestart, maar als je geïnteresseerd bent in onderwijsvernieuwing is NOWSCHOOL ontzettend de moeite waard om in de gaten te houden. Dit initiatief bouwt namelijk vanaf de grond stap voor stap aan een geheel nieuwe vorm van onderwijs, met een holistische visie, waar leerlingen leren voor het leven en met een focus op bijdragen aan een betere wereld, op je eigen manier.

Wat enorm interessant is, is de kijk van NOWSCHOOL op de leeromgeving. Het initiatief is in de voorbereiding van het ontwerpen van een indrukwekkende leeromgeving, die veel weg heeft van Green Schools. De toekomstige leeromgeving van NOWSCHOOL biedt faciliteiten die tegemoetkomen aan een holistisch curriculum en biedt leerlingen de vrijheid en de ruimte om hun eigen talenten, kwaliteiten en passies te ontplooien.

3 Bronnen met actuele informatie over Alternatief Onderwijs (zo blijf je op de hoogte)

Wil je graag het laatste nieuws over alternatief onderwijs? Of wil je in contact komen met mensen die net als jij behoefte hebben aan een transformatie van het onderwijssysteem? Dan zijn dit 3 bronnen met actuele informatie over alternatief onderwijs.

PS Ik houd dit artikel over alternatief onderwijs up-to-date. Dus heb je een interessante bron met actuele informatie over alternatief onderwijs? Laat het me weten! Dan voeg ik het toe aan dit artikel.

Van-Binnenuit.com

Van-binnenuit.com is een initiatief dat alternatieve scholen op de kaart zet (letterlijk). Het initiatief heeft als doel om te laten zien dat het anders moet en ook anders kán in het onderwijs. Met het op de kaart zetten van alternatieve scholen dragen zij bij aan de verschuiving naar goed onderwijs dat bijdraagt aan een betere wereld!

Onderwijsinspectie.nl

Links:

Rapporten particuliere scholen (B3) primair onderwijs

Rapporten particuliere scholen (B3) voortgezet onderwijs

Uiteraard is de overheid vooral gericht op staatsonderwijs. Bij actuele informatie over alternatief onderwijs zou je dan ook niet meteen aan een website van de overheid denken.

Toch is de website van de onderwijsinspectie een interessante bron. Hierop staat namelijk een pagina met een overzicht van B3-scholen in Nederland. Er is een pagina met een lange lijst van B3-scholen primair onderwijs en B3-scholen voortgezet onderwijs.

B3-scholen zijn particuliere scholen die wél een inspectiebezoek krijgen van de onderwijsinspectie, maar die hun onderwijsvorm helemaal naar eigen wensen inrichten en zich dus hebben losgekoppeld van de eisen van staatsonderwijs.

Telegram: Onderwijs Zonder Grenzen

Telegram is uitgegroeid tot een groot platform waar mensen elkaar vinden voor bepaalde doeleinden. Telegram is een soort WhatsApp, maar dan meer voor grote groepen mensen voor een specifiek doel… zoals het vinden van alternatief onderwijs!

Een aanrader is mijn Telegramgroep Onderwijs Zonder Grenzen. Dit is een grote Telegramgroep met meer dan 650 leden, voornamelijk docenten en ouders. Het doel van de groep is om met elkaar te verbinden, elkaar én het juiste onderwijs te vinden, en samen een transitie te maken naar beter onderwijs.

Ik zou zeggen: klik op de link van de Telegramgroep en dan zie ik je daar!

Download gratis Het Meester Met Missie Schoolplan!

Wil jij graag een transformatie in het onderwijs? Maar kun je geen geschikt alternatief onderwijs vinden in je regio?

Dan is er nog iets wat je kunt doen: Start je eigen school!

Ja, ik weet het, dit is een grote stap…

Toch zijn er de laatste tijd heel veel initiatiefnemers die deze stap zetten. Persoonlijk heb ik contact met verscheidene mensen die momenteel de voorbereidingen aan het treffen zijn of zelfs al zijn begonnen.

Sommigen van hen hebben mij gevraagd om hun schoolplan te reviewen. En dit bracht mij op een idee: mijn eigen schoolplan maken.

In mijn schoolplan beschrijf ik onderwijs zoals ik het idealiter zie. In feite is het mijn persoonlijke kijk op ideaal onderwijs.

Met mijn schoolplan wil ik “schoolstarters” inspiratie geven voor het opstellen van hun schoolplan. Ook wil ik schoolteams van bestaande scholen inspireren om hun onderwijs waar mogelijk te optimaliseren.

Ik wens je veel plezier met het lezen (en misschien wel gebruiken) van Het Meester Met Missie Schoolplan: