“De aanzienlijke problemen die we hebben, kunnen niet worden opgelost op hetzelfde niveau van denken waarmee we ze hebben gecreëerd.”

– Albert Einstein

Als je niet weet hoe succesvol onderwijs werkt, kan het zomaar eens gebeuren dat je jarenlang met de beste bedoelingen het verkeerde doet.

Het gevaar in het onderwijs is dan ook niet zozeer het enorme lerarentekort of het verslechterde docent-imago, maar het feit dat we nog altijd (veelal onbewust) een zeer ongezond onderwijssysteem in stand houden.

Het échte gevaar in het onderwijs is GEBREK AAN VISIE.

Door gebrek aan visie houden we al decennialang een schadelijk onderwijssysteem in stand waar heel veel leerlingen, scholieren, studenten én docenten onder lijden.

Maar wat willen we dan met onderwijs? Waar dient onderwijs voor? En hoe bereiken we wat we willen bereiken met onderwijs?

Kortom, hoe ontwikkelen we EEN SUCCESVOLLE VISIE op onderwijs?

In dit artikel krijg je 7 Unieke Tips voor het ontwikkelen van Een Succesvolle Onderwijsvisie.

Ik laat je zien waarom er zoveel onenigheid is over de visie in het onderwijs én hoe we wel degelijk EEN COLLECTIEVE ONDERWIJSVISIE kunnen formuleren.

EERST EVEN DIT: Scroll niet naar Tip 6. Bij Tip 6 geef ik je een effectief stappenplan om binnen no time beknopt en duidelijk een succesvolle visie op onderwijs te formuleren. Dus of je nu pabostudent, docent, schoolleider of onderwijskundige bent… met dit artikel ga jij een onderwijsvisie ontwikkelen waar je u tegen zegt! Scroll echter niet meteen naar Tip 6. De voorgaande tips zijn cruciaal om te begrijpen hoe onderwijs werkt en geleidelijk je visie op onderwijs te ontwikkelen. Beloofd?;) Oké, laten we beginnen!

Tip 1: Wat was de oorspronkelijke visie achter verplicht onderwijs?

“Wanneer de staat of federale overheid het onderwijs van al onze kinderen controleert, hebben zij het gevaarlijke en onwettige monopolie om het denkproces van onze burgers te controleren en te beïnvloeden.”

– Michael Badnarik

Wanneer je je brein gaat breken over het ontwikkelen van een visie op onderwijs, wil je eerst weten met welke visie onderwijs ooit is ontworpen. En ik  kan je alvast verklappen:

Persoonlijk vind ik de onderwijsvisie van de grondleggers van verplicht onderwijs op z’n zachtst gezegd nogal bedenkelijk….

De oprichting van verplicht onderwijs wordt vaak gezien als een teken van vooruitgang, een goedbedoelde uitvinding die bijdraagt aan de verbetering van de samenleving. Wanneer je je echter gaat verdiepen in de geschiedenis van onderwijs, kom je erachter dat de grondleggers van verplicht onderwijs nogal een vreemde opvatting hadden over wat onderwijs moest zijn.

Wat is de visie van de onderwijshervormers die verplicht onderwijs hebben ingevoerd?

Om deze vraag te beantwoorden, maken we even een duik in de geschiedenis van het onderwijs.

In het begin van de 20ste eeuw richtte John D. Rockefeller de General Education Board op. Hij financierde scholen en was groot voorstander van door de staat gecontroleerde leerplicht. Frederick Taylor Gates – bedrijfsadviseur van Rockefeller – schreef in zijn boek The Country School of Tomorrow uit 1913:

“In onze droom geven mensen zich over met perfecte volgzaamheid aan onze hand. We zullen niet proberen om van deze mensen of een van hun kinderen filosofen, lerende mensen of wetenschappers te maken. We willen geen auteurs of dichters. We zullen niet zoeken naar grote artiesten, schilders, muzikanten. Noch zullen we zelfs de bescheiden ambitie koesteren om onder hen advocaten, artsen, predikers, politici of staatslieden op te voeden.”

– Frederick Taylor Gates, The Country School of Tomorrow

En dit is helaas niet de enige bedenkelijke verklaring over de visie achter verplicht onderwijs.

Neem bijvoorbeeld het boek Weapons of Mass Instruction van John Taylor Gatto. Daarin worden allerlei officieel gedocumenteerde bronnen gegeven die verwijzen naar de bedenkelijke onderwijsvisie achter verplicht onderwijs…

Leestip! Dit artikel gaat over het ontwikkelen van een sterke onderwijsvisie, maar als je meer wilt weten over de onderwijsgeschiedenis, dan raad ik je aan Weapons of Mass Instruction van John Taylor Gatto te lezen. Met een lijst aan officieel gedocumenteerde bronnen vertelt hij over de bedenkelijke onderwijsvisie achter verplicht onderwijs.

Ter verduidelijking:

Het heeft er alle schijn van dat belangrijke grondleggers van verplicht onderwijs niet uit waren op het bevorderen van SOCIALE VOORUITGANG, maar op een systeem voor SOCIALE CONTROLE.

En in principe heb ik daar geen problemen mee, als ze daar in die tijd gelukkig van werden. Het probleem is vooral dat het onderwijssysteem sinds de invoering van verplicht onderwijs nauwelijks is veranderd!

Nog steeds ligt er in het onderwijs een veel grotere focus op controle dan op daadwerkelijk bijdragen aan sociale vooruitgang. In het onderwijs heerst een sterke mentaliteit van “dit is hoe het hoort” in plaats van “dit is hoe het zou kunnen zijn”.

Met name in het voortgezet onderwijs draait het voornamelijk om kennis reproduceren en “scoren” op toetsen, in plaats van daadwerkelijk progressie maken als mens…

En wanneer je te maken hebt met een onderwijssysteem dat negatieve effecten heeft op leerlingen, dan is een vernieuwende lesmethode niet genoeg.

Een schadelijk onderwijssysteem vraagt niet alleen om VERNIEUWING, maar om een succesvolle TRANSFORMATIE.

Hoe dat werkt? Laten we daarvoor eerst eens kijken bij onze Finse collega’s…

Tip 2: Het geheim van het FINSE onderwijs

Als het gaat om het ontwikkelen én doorvoeren van een succesvolle onderwijsvisie kunnen we veel leren van het FINSE onderwijs! Ik ga met je delen wat onze Finse collega’s hebben gedaan (en waarom het zo’n fantastische prestatie is).

In Finland hebben ze het voor elkaar gekregen het regulier onderwijssysteem een succesvolle metamorfose te geven.

En dat is een hele prestatie.

Want, kijk, als je deze website hebt bekeken, dan weet je inmiddels dat ik behoorlijk idealistisch en optimistisch ben ingesteld. Toch moet ook ik eerlijk bekennen:

Een volledig onderwijssysteem transformeren gebeurt niet in een handomdraai.

Er komt veel bij kijken bij een grootschalige onderwijstransformatie.

Daarbij helpt het niet bepaald mee dat de ouderwetse waarden uit de industriële periode diep zijn geworteld in onderwijssystemen over de hele wereld, zelfs tot op internationaal niveau…

Als je heel diep het onderwijssysteem in duikt…

Voorbij schooldirecties…

Voorbij schoolbesturen…

En zelfs voorbij nationaal onderwijsbeleid…

Dan kom je op een gegeven moment uit bij De Global Educational Reform. De Global Educational Reform (GERM) is een internationale organisatie met als achterliggende idee wereldwijd dezelfde standaarden en hetzelfde onderwijsbeleid aan te houden. Het is geen formeel of mondiaal beleid, maar een ideaal dat is gebaseerd op een reeks aannames. Het zijn de aannames waar de meeste onderwijssystemen in de wereld op zijn afgestemd.

En dit is de crux:

De Global Educational Reform hanteert precies de ouderwetse waarden die een NEGATIEVE EFFECTEN hebben op leerlingen, scholieren en studenten…

Laat ik ze voor de helderheid even met je delen:

1. Gestandaardiseerd onderwijs en leren. Gestandaardiseerd leren is precies de reden dat leerlingen hun leergierigheid en hun autodidactisch vermogen kwijtraken.
2. Focus op geletterdheid en rekenen. Dominantie van geletterdheid en rekenen is de reden dat leerlingen niet worden opgeleid tot Autodidactische Levensexperts die de kennis en vaardigheden beheersen voor een bewust en vervuld leven.
3. Een voorgeschreven curriculum. Omdat we te maken hebben met een beperkend curriculum blijven leerlingen onwetend over belangrijke kennis en vaardigheden des levens.
4. Hervormingsideeën van landen die marktgericht zijn. Marktgerichte hervormingsideeën zijn precies de reden dat het onderwijssysteem gekenmerkt wordt door competitiedrang, mens-onvriendelijkheid en gebrek aan menselijke waarden als spiritualiteit, gezondheid en onafhankelijkheid.
5. Implementeer op tests gebaseerde verantwoording en controle. Test-gebaseerde verantwoording en controle is precies de reden dat leerlingen worden gestimuleerd in stress, onzekerheid, frustratie, ontmoediging en blind conformeren, zonder hun ware talenten en kwaliteiten te ontdekken.

In de ideale situatie zouden we de aannames van de De Global Educational Reform negeren en een onderwijsvisie ontwerpen die wél aansluit op hoe succesvol en eerlijk onderwijs werkt. En het goede nieuws is: dat gebeurt ook al!

Er is zelfs een compleet onderwijssysteem dat is gebaseerd op alternatieve principes: het Finse onderwijssysteem.

De GERM loopt bij de Finnen finaal een blauwtje; geen van de uitgangspunten van GERM zijn door Finland overgenomen. Niet geheel verrassend wordt het Finse onderwijssysteem beschouwd als het beste ter wereld.

Wat is de Finse visie op onderwijs?

Dit zijn enkele uitgangspunten in Finland:

• Het fundamentele DOEL VAN ONDERWIJS is niet om een baan te krijgen, maar om gelukkig en “succesvol” te zijn in het leven als geheel en te genieten van leren en het blijven ontwikkelen.

• Een KWALITATIEF HOOGWAARDIGE OPLEIDING van docenten, zodat docenten veel verantwoordelijkheid kunnen dragen voor het zelfstandig ontwerpen en geven van goed onderwijs.

• Veel VERTROUWEN IN ONDERWIJSPERSONEEL als professionals en ruimte voor zowel docenten als studenten om nieuwe ideeën en benaderingen uit te proberen. Met andere woorden: kritische nieuwsgierigheid, verbeeldingskracht en creativiteit zijn de kern van leren.

Het onderwijs in Finland is adaptief, heeft een grote focus op het leven als geheel en kent geen toxische testcultuur.

En, bovenal, het werkt.

Wat Finland uniek maakt, is dat het in staat is geweest om scholen te ontwikkelen tot plaatsen waar bijna iedereen slaagt en bijna niemand faalt. Finland heeft een goede economie met weinig corruptie. Burgers genieten van een goede levenskwaliteit, waardoor het een van de meest welvarende landen ter wereld is.

Onze Finse collega’s laten zien hoe krachtig een collectieve onderwijsvisie kan zijn.

Laatst zag ik een documentaire over het Finse onderwijs waarin docenten aan het woord werden gelaten. Wat me meteen opviel, is de passie waarmee de docenten spreken over hun onderwijssysteem.

Niet alleen het onderwijssysteem heeft in Finland een complete metamorfose doorgemaakt; de docenten zijn met het onderwijssysteem mee veranderd.

Stuk voor stuk vertellen ze vol hartstocht waarom ze doen wat ze doen.

Met andere woorden: Onderwijs is een collectieve verantwoordelijkheid en vraagt om collectief draagvlak.

In Nederland is momenteel sprake van een grote onderwijscrisis:

• De leraar staat op nummer 1 in de ranglijst voor beroepen met de meeste BURN-OUTS.
• Met name de randstad kampt met enorme LERARENTEKORTEN.
• En het IMAGO van het beroep als docent is drastisch gekelderd.

Meerdere malen kwamen duizenden docenten op de been voor onderwijsstakingen. (Terecht.)

Maar ik kan alvast iets verklappen: geld gaat de onderwijsproblemen niet oplossen.

Zoals Albert Einstein zei: “We kunnen problemen niet oplossen door dezelfde manier van denken te gebruiken als toen we ze creëerden.”

Als je te maken hebt met een disfunctioneel onderwijssysteem, wil je er niet meer geld in stoppen om het lijden van de docenten enigszins te verzachten met een hoger salaris en meer personeel; je wil het systeem transformeren.

We willen de onderwijsproblemen niet alleen oplossen met meer geld, maar met een nieuw paradigma over onderwijs.

Tip 3: De paradox van SPECIAAL onderwijs

Bij het formuleren van een visie op onderwijs trappen heel veel mensen in de valkuil van betekenisloosheid.

Daarmee bedoel ik dat ze de meest prachtige woorden gebruiken om hun onderwijsvisie te beschrijven, terwijl deze visie helemaal niet overeenkomt met de praktijk.

Een van de klassiekers uit het handboek der betekenisloze leuzen is de volgende uitspraak:

“We willen het kind voorbereiden op een plek in de maatschappij.”

Een andere voorbeeld is de volgende betekenisloze uitspraak:

“We willen het kind centraal stellen.”

Dat klinkt natuurlijk prachtig. Toch bekruipt me vaak een onbehaaglijk gevoel als ik dit soort beschrijvingen van onderwijsvisies lees. De trieste waarheid is namelijk:

De mooie WOORDEN staan in schril contrast met wat we daadwerkelijk DOEN in het onderwijs.

Kijk, onderwijs is een “business” die zijn klanten ontzettend slecht dient. Ik bedoel, als ieder schooljaar een groot deel van je klanten afhaakt, weigert mee te werken, of zogenaamd “leerproblemen” en “gedragsproblemen” heeft, omdat ze niet passen in het plaatje van het onderwijssysteem, dan wordt het tijd dat we ons gaan afvragen:

Zou het aan de klanten liggen?

Of ligt het aan de business?

Ieder kind dat als een probleemkind wordt gezien en uitvalt in het onderwijs heeft daar een reden voor. Misschien vonden ze het saai. Misschien werden ze gek van de dagelijkse sleur in het onderwijs. Misschien voelden ze zich niet gehoord. Misschien voelden ze zich vernederd. Maar een reden is er altijd.

Echter heb je in het onderwijs wel degelijk een “bedrijfstak” die zijn klanten niet genadeloos aan hun lot overlaat en die wél goed voor zijn klanten zorgt. Deze bedrijfstak noemen we… “SPECIAAL ONDERWIJS”!

Het mooie van speciaal onderwijs is: de onderwijsvisie van speciaal onderwijs komt wél overeen met de werkelijkheid.

Speciaal onderwijs voegt de daad bij het woord:

Speciaal onderwijs stelt leerlingen WEL daadwerkelijk centraal en bereidt leerlingen WEL daadwerkelijk voor op een plek in de maatschappij.

Laat ik je een voorbeeld geven van speciaal onderwijs uit mijn eigen ervaring in het onderwijs:

---

Voorbeeld: Levenslessen op De Leuke School

Een tijdje geleden was ik betrokken bij een stichting voor mensen – vooral jongeren tussen de 14 en 18 jaar – die zijn uitgevallen in het regulier onderwijs. De stichting vangt deze jongeren op en helpt hen de draad weer op te pakken en hun eigen weg te vinden in het leven.

Je kunt je misschien wel voorstellen dat deze jongeren door hun negatieve ervaringen in het onderwijs een grote afkeer hadden gekregen tegen onderwijs.

Twee van mijn collega-docenten en de begeleiders van de stichting wilden de jongeren graag positieve leerervaringen geven. Daarom stelden ze de jongeren op een dag de volgende vraag:

“Als er geen verplichtingen zijn en je zelf mag kiezen, wat zou je dan willen leren?”

 De antwoorden waren veelzeggend:

• “Omgaan met stress.”
•  “Omgaan met geld.”
•  “Zelfvertrouwen.”
• “Doorzetten.“
• “Gezond zijn.”
• “Keuzes maken.”
•  “Gelukkig worden.”

Vanuit deze vraag ontstond een nieuw initiatief: De Leuke School.

Via de opleiding Onderwijskunde kwam ik met mijn collega-docenten van De Leuke School en de begeleiders van de stichting in contact. Samen gingen we aan de slag met het ontwerpen en geven van zogenaamde Levenslessen. Eén keer per week mochten de jongeren van de stichting vrijwillig meedoen aan een Levensles over een “levensvaardigheid” die ze zelf belangrijk vonden.

Met De Leuke School wilden we de jongeren positieve leerervaringen geven en bijdragen aan hun ontwikkeling van belangrijke “levensvaardigheden”, zoals doorzetten, stressbestendigheid en zelfvertrouwen.

Bij de Levenslessen hadden we één criterium: we willen dat het LEUK is!

---

Dit soort initiatieven noem je “ALTERNATIEVE” onderwijsprogramma’s. Dat zijn programma’s die ontstaan om mensen weer op volle kracht in de maatschappij te krijgen. Er zijn in de wereld allerlei alternatieven aan de gang die zich hiervoor inzetten.

Deze alternatieven hebben bepaalde gemeenschappelijke kenmerken:

• Ze zijn PERSOONLIJK.
• Ze hebben een breed en GEVARIEERD CURRICULUM.
• Ze hebben een STERKE ONDERSTEUNING van leraren en begeleiders.
• Ze hebben NAUWE BANDEN met opvoeders en andere “externen” in de samenleving.
• Ze hebben BETEKENISVOLLE PROGRAMMA’S waarbij studenten buiten school én binnen de school leren.

En ze werken.

Wat ik interessant vind, is dat dit “alternatief” of “speciaal” onderwijs wordt genoemd. De ironie hiervan is dat als dit alternatief onderwijs de STANDAARD zou zijn, dat “alternatieven” overbodig zijn.

Het punt is:

Een goede visie op onderwijs is een visie die NIEMAND uitsluit en die rekening houdt met IEDERS leerbehoeften.

Zolang jongeren in grote getalen uitvallen in het regulier onderwijs, willen we ons blijven afvragen hoe we van onderwijs een succesverhaal kunnen maken voor IEDEREEN.

Tip 4: Bestaande visies zijn goed maar niet volledig

Montessorionderwijs, Daltononderwijs, Jenaplan, Ontwikkelingsgericht Onderwijs…

Hoe zit het eigenlijk met de bestaande visies? Zijn deze alternatieven dan niet goed genoeg? En wat kunnen we van de bestaande visies leren?

We zetten enkele bestaande onderwijsvisies op een rij:

---

·         Montessori

Montessorionderwijs staat bekend om “de voorbereide leeromgeving”. Daarmee wordt bedoeld dat de leeromgeving dusdanig is ingericht dat leerlingen er zelf in aan de slag kunnen gaan met speciaal ontworpen leermateriaal. De leider of leidster is er om de leerlingen daarbij te begeleiden. Er ligt dus een grote focus stimulatie van zelfstandigheid. De beroemde woorden van Maria Montessori zijn dan ook: “Help mij het zelf te doen.”

·         Vrije school

De Vrije School is voortgekomen uit het gedachtengoed van Rudolf Steiner. Het staat bekend om een diepere, spirituele laag in het onderwijs, met balans tussen hart, hoofd en handen. De inhoud van onderwijs is gericht op een brede ontwikkeling waarbij sociale, kunstzinnige en ambachtelijke vermogens even belangrijk zijn als de ontwikkeling van het intellectuele vermogen. Kinderen leren niet alleen lezen en rekenen, maar ook dansen, toneelspelen, zingen en schilderen.

·         Dalton

Daltononderwijs is gebaseerd op een aantal pijlers: vrijheid, samenwerking en zelfstandigheid. Deze grondbeginselen zorgen ervoor dat kinderen leren omgaan met verantwoordelijkheid. Er ligt bijvoorbeeld een grote nadruk op zelf (leren) plannen. Samen met de leerkracht worden er afspraken gemaakt over de leerstof , waarna de kinderen zelfstandig aan de slag gaan.

·         Jenaplan

In Jenaplanonderwijs staan vier basisactiviteiten centraal: Gesprek, Spel, Werk en Viering. Ze zijn erop gericht de ‘totale persoonlijkheid’ van een kind te laten ontplooien. In de praktijk zie je op Jenaplanscholen dat er in de ochtend vaak wordt gewerkt aan Taal en Rekenen en dat er in de middag veel ruimte is voor thematisch werken, waarbij vanuit een thema allerlei activiteiten worden ondernomen. Ook is er veel ruimte voor kinderen om zich te uiten in vieringen, waarbij ze dans, toneel, muziek en creaties ten tonele brengen.

·         Freinet

In deze visie hebben de interesses en belangstelling van kinderen een belangrijke positie. Er wordt niet gewerkt met vaste lesmethodes, maar vanuit de ervaringen en belevingen van de kinderen. Leren bestaat in deze visie uit experimenteel onderzoeken, ontdekken en vooral doen.

·         Ontwikkelingsgericht Onderwijs

Deze visie heeft een grote focus op persoonlijke ontwikkeling door middel van thematisch onderwijs: nieuwe vaardigheden worden geleerd door het introduceren van en werken met interessante thema’s. Deze visie benadrukt dat kinderen vanuit het werken met thema’s ook taal- en rekenvaardigheden leren, maar dan op een manier die tot de verbeelding spreekt.

---

Laten we allereerst dit voorop stellen:

Er is helemaal NIETS mis met deze visies!

Alle visies die we hierboven bespreken, hebben stuk voor stuk goede uitgangspunten. Sterker nog, ik verwijs regelmatig naar bestaande visies als ik spreek over goed onderwijs. Als ik bijvoorbeeld spreek over het belang van het stimuleren van zelfstandigheid in een voorbereide leeromgeving, benoem ik vaak de visie van Montessorionderwijs.

Echter, dit is de crux:

Hoewel ALLE bestaande visies goede uitgangspunten bevatten, beschrijft GEEN van de visies SPECIFIEK wat goed onderwijs is in zijn TOTALITEIT.

Geen van de visies is geschikt als ideale, holistische, universele onderwijsvisie waarmee we regulier onderwijs kunnen transformeren. Als we onderwijsverbetering écht goed willen aanpakken, hebben we een raamwerk nodig van ideaal onderwijs, niet slechts enkele uitgangspunten van ideaal onderwijs.

Geen mening, geen beperkte ideologie, niet Montessori, Dalton of Jenaplan en ook niet “De Finse Visie” of “Nico’s visie”. Wat we nodig hebben, is een universele visie die niemand uitsluit en die bijdraagt aan het verbeteren van de wereld als geheel.

Maar voordat we die visie ontwikkelen, moeten we afrekenen met een mythe…

Tip 5: Waarom “ideaal onderwijs bestaat niet” een MYTHE is

Eerder in dit artikel over het ontwikkelen van een onderwijsvisie heb ik het gehad over de valkuil van betekenisloosheid. Daarmee bedoelde ik dat mensen bij hun visie op onderwijs vaak prachtige termen gebruiken waar helemaal niet daadwerkelijk naar wordt gehandeld in de praktijk.

Nu is er nog een andere grote valkuil bij het formuleren van een onderwijsvisie, waarvoor ik je wil behoeden. Het is een valkuil waar met name veel beginnende docenten in trappen.

Ik heb het over… de valkuil van pietluttigheid.

Met de valkuil van pietluttigheid bedoel ik het volgende:

De visie op onderwijs beschrijft slechts een MINUSCUUL deel van wat goed onderwijs is in z’n totaliteit.

Je kunt deze valkuil herkennen aan de volgende uitspraken:

• “Ik wil dat kinderen zich prettig voelen in de klas.”
• “Ik wil leerlingen iedere schooldag een fijn klasklimaat bieden.”

En, weet je, om eerlijk te zijn voel ik me een beetje bezwaard dat ik zojuist het woord “pietluttig” heb gebruikt. In feite zijn dit namelijk FANTASTISCHE uitgangspunten om je onderwijsvisie te beschrijven. En het siert je juist dat je een onderwijsvisie beschrijft op basis van deze uitgangspunten.

Er is echter een ding dat we niet willen vergeten:

Zolang wij niet een HOLISTISCHE visie op onderwijs ontwikkelen, zijn we gedoemd de BEPERKTE onderwijsvisie van traditioneel onderwijs te blijven gebruiken.

Geen zorgen, verderop in dit artikel gaan we aan de slag met het formuleren van een specifieke én holistische onderwijsvisie die staat als een huis!

Toch is het cruciaal dat je eerst dit beseft over het ontwikkelen van een visie op onderwijs:

Een succesvolle onderwijsvisie is een beschrijving van IDEAAL ONDERWIJS.

Wanneer je een onderwijsvisie gaat formuleren, wil je niet genoegen nemen met BETEKENISLOZE of PIETLUTTIGE beschrijvingen. Je wil zeer concreet beschrijven wat IDEAAL ONDERWIJS inhoudt IN DE PRAKTIJK.

En daarbij stuiten we op een hardnekkig misverstand. De term “IDEAAL ONDERWIJS” roept bij mensen soms het beeld op van een utopie.

“Ideaal onderwijs? Dat bestaat toch niet? Je kunt onderwijs toch niet geschikt maken voor iedereen?”

Ergens snap ik het wel dat mensen dit denken. In het onderwijs zien we zoveel leerlingen ten onder gaan, dat mensen denken dat het onmogelijk is om van onderwijs voor iedereen een succesverhaal te maken. Mensen zijn gewend geraakt aan een onderwijssysteem dat nu eenmaal voor een minderheid van de samenleving succesvol is.

Zodra je dan begint over ideaal onderwijs, denken ze dat je het hebt over de allesbepalende didactische werkwijze die bepaalt hoe leerlingen MOETEN leren. En dat is nu precies wat ideaal onderwijs NIET is.

Er is een heel belangrijk verschil tussen “ideaal onderwijs” en “de ideale manier van leren”. De ideale manier van leren is voor alle leerlingen verschillend; ideaal onderwijs draait om het rekening houden met verschillen in de IDEALE DIDACTIEK per persoon.

Ideaal onderwijs draait niet om het vaststellen van dé allesbepalende didactische werkwijze (want die bestaat niet), maar het aanpassen van de leerbehoeften op ieder individu.

Om mensen bewust te maken van wat ideaal onderwijs betekent, vraag ik ze weleens hoe ZIJ het liefst onderwijs zouden volgen. Want wanneer je mensen vraagt wat ideaal onderwijs is, kunnen ze daar geen duidelijk antwoord op geven. Maar wanneer je mensen vraagt hoe zij persoonlijk het liefst leren, kunnen ze je dat meestal heel duidelijk vertellen.

En, leren vanuit je persoonlijke leervoorkeuren is precies wat ideaal onderwijs is!

Om een paar voorbeelden te noemen van veelgehoorde antwoorden:

• “Het liefst studeer ik ZELFSTANDIG ik in een bibliotheek of een koffietentje achter mijn laptop met een koptelefoon op mijn hoofd.”
• “Af en toe vind ik het heerlijk om naar een docent te LUISTEREN die goed kan vertellen.”
• “Ik werk graag SAMEN met anderen.”
• “Ik heb een grote hekel aan stilzitten en leer het liefst door te DOEN.”

En kinderen zijn hier geen uitzondering op. Op de vraag wat leerlingen willen in het onderwijs, krijg ik in feite precies dezelfde antwoorden als die volwassenen mij geven. Ook jonge mensen willen keuzevrijheid in HOE, WAT en WAAR ze leren.

Er is eigenlijk maar één type antwoord dat ik van zowel volwassenen als kinderen nog nooit heb gekregen, en dat is het volgende antwoord:

“Ik zou iedere dag graag de hele dag aan dezelfde tafel willen zitten om te doen wat mij door een leraar wordt opgelegd. Het liefst zou ik dan onophoudelijk dingen willen leren die ik niet relevant vind op een manier die mij niet aanspreekt. En om mijn wensen compleet te maken, zou ik dan voortdurend met cijfers afgerekend willen worden op kennis en vaardigheden die ik daarna meteen weer zal vergeten en die mijn talenten negeren.”

Natuurlijk geeft niemand dit als antwoord…

Wat een verschrikkelijke kwelling moet het zijn om zo te leren…

Het merkwaardige is dat deze beschrijving precies overeenkomt met wat we leerlingen aandoen, ondanks dat NIEMAND zo wil leren!

Wie maar al te goed doorhebben dat er iets niet deugd aan traditioneel onderwijs, zijn de leerlingen. Wanneer ik leerlingen, scholieren of studenten vraag wat ze van onderwijs vinden, geven ze me bijna altijd dezelfde antwoorden:

• Ze zeggen dat het werk saai en stom is.
• Ze zeggen dat het nutteloos is.
• Ze zeggen dat ze het nooit zullen gebruiken.
• Ze zeggen dat ze het al weten.
• En ze zeggen dat ze hun klachten over onderwijs uitspreken bij docenten, maar dat die niet naar hen willen luisteren.

Het maakt niet uit waar ze op school zitten of welke opleiding ze volgen. Overal vind je leerlingen, scholieren en studenten met dezelfde negatieve mening over het onderwijs.

Aan de leerlingen ligt het niet. Leerlingen hebben van nature een vraatzuchtige behoefte om te leren en alles te ontdekken wat belangrijk voor ze is in het leven. De enige manier om ze daarin tegen te houden, is door te doen wat we nu doen.

Ideaal onderwijs is geen mens-onvriendelijke doctrine die je exact oplegt hoe je MOET leren (zoals regulier onderwijs dat doet), maar een dynamische leeromgeving die inspeelt op de verschillen tussen leerlingen en de natuurlijke manier waarop ze leren.

Nu hoor ik je denken:

Oké, Nico, maar wat ís ideaal onderwijs dan CONCREET? Hoe formuleren we De Beste Onderwijsvisie?

Laten we daar dieper op ingaan.

Tip 6: Het 3-Stappenplan voor het ontwikkelen van Een Succesvolle Onderwijsvisie

Oké, we zijn klaar om onze onderwijsvisie heel concreet te maken en een visie op onderwijs te ontwikkelen waar je u tegen zegt.

Dus of je nu pabostudent, docent, schoolleider, onderwijskundige of invaller in het basisonderwijs bent. Dit is het moment om je onderwijsbrein op volle toeren te zetten en de kop erbij te houden.

Ready? Daar gaan we.

Kijk, onderwijs is een veelomvattend en complex systeem.

Dus ik kan me best voorstellen dat je denkt:

Hoe geven we onderwijs ooit een volledige metamorfose? En hoe formuleer je een onderwijsvisie die zo treffend en sterk is dat IEDEREEN in het onderwijs eraan wil bijdragen?

Ik ga je laten zien hoe we een universele onderwijsvisie ontwerpen die werkt voor iedereen.

Wat je in ieder geval NIET wil doen, is vervallen in van die wauwelkreten en loze termen die de afgelopen tijd betekenisloos zijn geworden:

• “Laten we leerlingen centraal stellen!”
• “We willen het kind weer kind laten zijn!”
• “We willen kinderen voorbereiden op de maatschappij!”
• “We willen kindgericht onderwijs!”

Hoe goedbedoeld deze uitspraken ook zijn; ze hebben weinig betekenis, omdat we ze niet terugzien in de praktijk en ze ook niet beschrijven wat we in de praktijk dan DAADWERKELIJK willen bereiken.

Als je een succesvolle visie op onderwijs wil ontwerpen, dan wil je dat heel GRONDIG aanpakken. Daarom heb ik de onderwijsvisie voor je uitgekleed, geplukt en gestript én extreem CONCREET voor je gemaakt. Zodat de dikke mist over wat goed onderwijs is voor eens en voor altijd optrekt.

De kunst van een universele onderwijsvisie ontwerpen gaan we behandelen in 3 stappen:

• Stap 1: Bepaal het fundamentele DOEL van onderwijs

• Stap 2: Bepaal alle HOOFDFACTOREN die onderwijs vormen

• Stap 3: Stem alle HOOFDFACTOREN af op het DOEL van onderwijs

Zie het als een radio die je afstemt op de juiste frequentie. De factoren die onderwijs beïnvloeden – dus het curriculum, de didactiek, de leeromgeving, enzovoort – zijn de knoppen van de radio; het fundamentele doel van onderwijs is de frequentie waarop we alle knoppen afstemmen.

We gaan de 3 stappen afzonderlijk bespreken:

Stap 1: Bepaal het fundamentele DOEL van onderwijs

Als je onderwijs wilt verbeteren, wil je eerst weten wat je met onderwijs wilt bereiken.

Waarom bestaat onderwijs? Alleen maar om te slagen voor een of ander examen? Om een baan te krijgen? En om vervolgens in de kuil te vallen die een vorige generatie heeft gegraven?

Waar doen we het allemaal voor? Willen we mensen conditioneren om een radertje te worden in de maatschappij? Of willen we ze helpen een onafhankelijk, bewust, kritisch, creatief mens te zijn dat een bedreiging vormt voor de valse waarden?

Als je in essentie beschrijft waar onderwijs voor dient, los van de invulling die je eraan geeft, dan heeft onderwijs FUNCTIES op twee niveaus:

Microniveau: het INDIVIDU

Onderwijs wil het INDIVIDU een optimale voorbereiding geven op een bewust, betekenisvol en onafhankelijk leven.

Macroniveau: de SAMENLEVING

Onderwijs wil bijdragen aan een SAMENLEVING vol mensen die bewust, vredig, vervuld, gezond en gelukkig samenleven.

In essentie heeft onderwijs dus in de eerste plaats de functie om jou, mij en ieder ander INDIVIDU te helpen een optimaal leven te realiseren en onderhouden. En in de tweede plaats heeft onderwijs de zeer belangrijke functie een bewuste SAMENLEVING te realiseren en onderhouden waarin mensen gelukkig en vredig samenleven.

Met de FUNCTIES van onderwijs zijn we pas halverwege.

Want nu komt het…

Naast de twee functies heeft onderwijs ook twee fundamentele DOELEN.

Ja, oké, als je het zou willen, kun je natuurlijk een EINDELOZE WASLIJST met onderwijsdoelen opstellen, maar we willen het hier terugbrengen tot de kern. Om heel kernachtig te zijn, brengen we onderwijs terug tot twee fundamentele doelen.

Het klinkt misschien een beetje formeel, maar net als een bedrijf heeft onderwijs in essentie een productdoel (= WAT we willen bereiken) en een procesdoel (= HOE we het willen bereiken), die samen ten grondslag liggen aan alles wat we met onderwijs doen en laten.

Als we voor onderwijs het PRODUCTDOEL en het PROCESDOEL bepalen, dan komen we uit op de volgende twee fundamentele doelen van onderwijs:

Het productdoel van onderwijs = Levensexperts

In het onderwijs willen we leerlingen opleiden tot LEVENSEXPERTS. Een levensexpert is iemand die de kennis en vaardigheden beheerst om een bewust, gelukkig, gezond, sociaal rijk, betekenisvol en vrij leven te realiseren en onderhouden (op basis van persoonlijke interesses, passies, talenten, idealen en dromen).

Het procesdoel van onderwijs = Autodidactisch

In het onderwijs willen we leerlingen stimuleren in AUTODIDACTIEK in een zelfvoorzienende leeromgeving. Alles wat onderwijs is (didactiek, curriculum, leeromgeving, toetsing, enzovoort) is erop gericht dat leerlingen in toenemende mate leren ZICHZELF te onderwijzen, zodat ze als volwassenen ZELFSTANDIG een bewust en vervuld leven kunnen realiseren en onderhouden.

En samenvattend krijgen we dan het volgende fundamentele doel van onderwijs:

Het fundamentele doel van onderwijs is de individuen in de samenleving opleiden tot Autodidactische Levensexperts! *

* Autodidactische Levensexpert = iemand die de kennis en vaardigheden beheerst om zelfstandig een bewust, gezond en vervuld leven te realiseren en onderhouden (op basis van persoonlijke talenten, kwaliteiten en passies).

Heel simplistisch en idealistisch gezien is dit dus hoe we willen dat regulier onderwijs functioneert:

Onderwijs heeft als doel ieder mens in de samenleving ‘ZELFVOORZIENEND’ te maken.

Onderwijs is in feite een opleiding tot zelfvoorzienende mens!

Stap 2: Bepaal alle HOOFDFACTOREN die onderwijs beïnvloeden

Om onderwijs te transformeren, is het wel handig als we weten WAT we aan onderwijs kunnen transformeren.

Nee, ik heb het niet over de flauwe grappen van meester Kees of het kneuterige kapsel van juf Toos. Die mogen blijven 😉 Om eerlijk te zijn heb ik persoonlijk soms ook een handje van flauwe grappen en heel vaak zijn juffen met kneuterige kapsels juist de liefste en leukste juffen die er zijn.

Maar… wat willen we dan transformeren aan onderwijs?

Ik heb het over een overzicht van HOOFDFACTOREN die samen het onderwijssysteem vormen.

Wat zijn de hoofdfactoren die samen onderwijs vormen?

We willen onderwijs opdelen in hoofdfactoren, zodat we deze hoofdfactoren vervolgens de juiste invulling kunnen geven.

Dit zijn de 11 hoofdfactoren van onderwijs:

1. VISIE = het einddoel van onderwijs en hoe we dit doel bereiken.
2. DIDACTIEK = de manier waarop leerlingen leren in het onderwijs.
3. CURRICULUM = het raamwerk met kennis en vaardigheden die voor een mens belangrijk zijn om te beheersen.
4. TOETSING = de manier waarop we de kwaliteiten, ervaringen en progressie van leerlingen inzichtelijk maken.
5. LEEROMGEVING = de ruimtes en materialen die leerlingen gebruiken bij het leren.
6. ORGANISATIE = hoe processen – denk aan onderwijstijd, indeling, planning – functioneren in het onderwijssysteem.
7. DOCENTEN = de taken van de docent in het onderwijs.
8. PEDAGOGIEK = hoe we een mens (meestal een kind) grootbrengen in het onderwijs.
9. LEIDERSCHAP = hoe we onderwijspersoneel begeleiden bij het vervullen en onderhouden van een onderwijstransformatie.
10. VERVOLGONDERWIJS = hoe we het opleidingssysteem organiseren.
11. ONDERWIJSBELEID = de manier waarop politieke en andere beleidsvormen de onderwijstransformatie faciliteren en onderhouden.

Zo. Het in kaart brengen van deze hoofdfactoren maakt het een stuk eenvoudiger om aan onderwijs te sleutelen.

En dat brengt ons bij de derde en laatste stap van het ontwikkelen van een succesvolle onderwijsvisie…

Stap 3: Stem alle HOOFDFACTOREN af op het fundamentele DOEL van onderwijs

Wanneer het DOEL en de HOOFDFACTOREN van onderwijs bekend zijn, is het transformeren van onderwijs een kwestie van de hoofdfactoren op het doel van onderwijs AFSTEMMEN.

Per hoofdfactor vraag je je dus af:

Hoe kan ik [hoofdfactor van onderwijs] zo vormgeven dat het optimaal bijdraagt aan het fundamentele doel van onderwijs (het opleiden van autodidactische levensexperts)?

Ik zal een paar voorbeelden geven om het duidelijk te maken:

Neem bijvoorbeeld het CURRICULUM. Om leerlingen op te leiden tot Autodidactische Levensexpert willen we ze niet alleen cognitieve vaardigheden als zinsontleding en staartdeling leren. We willen leerlingen EEN HOLISTISCH CURRICULUM bieden met alle kennis en vaardigheden om een Autodidactische Levensexpert te worden.

En hoe zit het met DIDACTIEK? Om leerlingen op te leiden tot Autodidacten willen we ze niet voortdurend traditioneel onderwijzen met een leraar voor de klas en een standaard werkschrift en tekstboek voor hun neus. We willen ervoor zorgen dat de DYNAMISCHE DIDACTIEK leerlingen stimuleert in autodidactische vaardigheden in een voorbereide leeromgeving.

Dat brengt me bij de volgende factor van onderwijs: de LEEROMGEVING. Om bij te dragen aan het opleiden van Autodidactische Levensexperts willen we leerlingen niet in “hokken” (klaslokalen) stoppen. We willen ze laten leren in EEN ZELFVOORZIENENDE LEEROMGEVING waarin leerlingen zich in grote mate zelfstandig kunnen redden en alle materialen tot hun beschikking hebben om met het holistische curriculum aan de slag te gaan.

Goed, nog eentje: TOETSING. Wat betreft SUCCESVOLLE TOETSING willen we NIET dat leerlingen worden geselecteerd op het stampen van feitenkennis in de vorm van gestandaardiseerde toetsen, waar vervolgens cijfers uit rollen die niets zeggen over hun talenten en kwaliteiten. Om een Autodidactische Levensexpert te worden, willen we dat leerlingen hun talenten, kwaliteiten, passies, ervaringen en progressie op creatieve manieren kunnen analyseren én vieren met INSPIRERENDE TOETSVORMEN die daadwerkelijk transparant en motiverend zijn.

Zoals je ziet, is het ontwikkelen van een universele onderwijsvisie als het afstemmen van een radio op de juiste frequentie.

Iedere HOOFDFACTOR van onderwijs (de radioknoppen) stemmen we af op het DOEL van onderwijs (de radiofrequentie).

Als we alle hoofdfactoren van onderwijs dusdanig inrichten dat ze optimaal bijdragen aan het opleiden van Autodidactische Levensexperts, dan hebben we het onmogelijke mogelijk gemaakt…

Dan weten we wat ideaal onderwijs is!

Het wordt tijd dat we een misvatting elimineren: Ideaal onderwijs is geen mythe; ideaal onderwijs is… De Missie!

Tip 7: Een Succesvolle Onderwijsvisie in de Praktijk

Goed, even de balans opmaken.

Tot nu toe heb je in dit artikel onder andere dit geleerd:

• Het heeft er alle schijn van dat verplicht onderwijs is ingevoerd met ONETHISCHE INTENTIES.

• FINS ONDERWIJS en SPECIAAL ONDERWIJS zijn succesvol omdat ze persoonlijk zijn en gericht op het leven als geheel.

• BESTAANDE ONDERWIJSVISIES hebben goede uitgangspunten, maar zijn te ONVOLLEDIG om te gebruiken bij het realiseren van een nationale (of zelfs internationale) transformatie van onderwijs.

• “IDEAAL ONDERWIJS BESTAAT NIET” is een mythe. Punt.;)

• Met een effectief 3-STAPPENPLAN ontwikkel je een universele onderwijsvisie waarmee we onderwijs daadwerkelijk een succesvolle transformatie kunnen geven.

Ik kan me voorstellen dat je je nu afvraagt:

Hoe nu verder?

Goed dat je het vraagt, denkbeeldig vraagsteller.

Een onderwijsvisie is niets waard als we hem niet gebruiken. Het is tijd voor actie.

Om het maximale uit onze onderwijsvisie te halen, geef ik je 3 CHALLENGES.

Deze challenges helpen je om onderwijs daadwerkelijk tot een groots succes te maken.

CHALLENGE 1: Breng de onderwijsvisie voor jezelf in kaart

Je gaat pas echt goed begrijpen hoe succesvol onderwijs werkt zodra je succesvol onderwijs voor jezelf in kaart brengt.

Niet alleen even vluchtig in je hoofd, maar door het echt op papier te zetten.

Ik ga je een tip geven:

1. Maak een Word-document aan.
2. Noteer alle hoofdfactoren van onderwijs (didactiek, curriculum, toetsing, leeromgeving, enzovoort).
3. Bedenk per hoofdfactor van onderwijs hoe je leerlingen ermee gaat opleiden tot Autodidactische Levensexpert.

Zo heb ik persoonlijk bijvoorbeeld een Word-document aangemaakt, waarin ik per hoofdfactor van onderwijs notities heb gemaakt. Het document is een beetje uit de hand gelopen en telt inmiddels meer dan 73.000 woorden…

Geen zorgen, dat hoef je niet per se te doen…;) Een document met beknopte notities is genoeg. Waar het om gaat, is dat notities maken bij de hoofdfactoren van onderwijs je gaat helpen daadwerkelijk te begrijpen wat succesvol onderwijs is.

Leestip! Check mijn artikel met Tips voor Onderwijsvernieuwing. Dit artikel geeft je een heldere opsomming van de veranderingen die nodig zijn voor succesvol onderwijs.

CHALLENGE 2: Belichaam de visie op jouw persoonlijke manier!

Idealiter dragen alle mensen in het onderwijs bij aan een universele onderwijsvisie, maar dan wel allemaal op hun eigen persoonlijke en unieke manier. Stel jezelf dus de vraag:

Hoe wil ik bijdragen aan een samenleving vol Autodidactische Levensexperts?

Ga jij Legendarisch Lesgeven als docent?

Ga jij onderwijs betoveren als invaller in het basisonderwijs?

Ga jij het schoolteam inspireren voor succesvolle onderwijsverbetering als schoolleider?

Ga jij inspirerende lesmaterialen ontwerpen als onderwijskundige?

Of ben jij niet werkzaam in het onderwijs en ga jij je eigen bijzondere manier verzinnen om onderwijs tot een succes te maken?

Op welke manier jij ook bijdraagt aan succesvol onderwijs in de praktijk…

Jouw persoonlijke bijdrage aan onderwijsverbetering is meer dan welkom!

CHALLENGE 3: Vertegenwoordig de onderwijsrevolutie

Een revolutie in het onderwijs is waar onze samenleving nu het meest naar snakt. Laten we niet nog 100 jaar wachten. Om de revolutie in het onderwijs te versnellen, willen we de noodzaak van succesvolle onderwijsverbetering als een lopend vuur verspreiden.

Deel dit artikel met je vrienden, familie en collega’s. Vertel mensen hoe belangrijk het is dat we onderwijs gaan gebruiken als middel voor een bewuste en vredige samenleving vol Autodidactische Levensexperts. En zegt het voort:

Onderwijs als wapen voor een samenleving vol Autodidactische Levensexperts is dé missie van deze tijd.

Download gratis Het Onderwijs Transformatie Pakket

Om je te helpen bij succesvolle onderwijsverbetering, heb ik Het Onderwijs Transformatie Pakket voor je gemaakt. In dit pakket vind je adviezen voor onderwijsverbetering én mijn 7 beste lessen als schoolmeester.

Dit is wat je gaat krijgen:

Download gratis Het Onderwijs Transformatie Pakket:

Veel plezier en succes!

Nico

---

Check gerelateerde artikelen